– રશિયા યુક્રેન યુદ્ધના પગલે ભારતીય ચલણ, બોન્ડ અને શેરબજાર પર પ્રતિકુળ અસર
અમેરિકી ચલણ ડોલર સામે રૂપિયામાં સતત પીછેહઠ જારી રહી છે. વિતેલા સપ્તાહમાં ડોલર ૭૬ની સપાટીને પાર કરી ગયો હતો. ભારતીય રિઝર્વ બેંક વતી જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો દ્વારા ડોલરનું ભારે વેચાણ થયું હતું. પરંતુ તેનાથી પણ રૂપિયાને વધુ ફાયદો થયો નથી. છેલ્લા ૧૧ મહિનામાં સાપ્તાહિક ધોરણે રૂપિયામાં આ સૌથી મોટો ઘટાડો છે. વિતેલા સપ્તાહ ડોલર સામે રૂપિયો ૧.૧૫ ટકા નબળો પડયો છે.
ભારતીય ચલણ અત્યાર સુધીના સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચતુ જણાય છે. જો ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત આમ જ વધતી રહેશે તો ડોલર સામે રૂપિયો ૭૭ના સ્તરને સ્પર્શી શકે છે. કેટલાક માને છે કે માર્ચના અંત સુધીમાં રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના સૈન્ય સંઘર્ષના અંત સુધીમાં રૂપિયો ૭૭ના સ્તર નીચે સરકવાનું શરૂ કરી શકે છે.
‘ભૌગોલિક રાજનીતિને કારણે નાણાકીય બજારો અસ્થિર હોય તેવા થોડા પ્રસંગો છે. છેલ્લા બે અઠવાડિયાથી આવું જ કંઈક થઈ રહ્યું છે. રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેની લડાઈમાં ભારતીય ચલણ, ભારતીય બોન્ડ અને ભારતીય શેરોને અસર થઈ રહી છે. તેની પાછળ તેલની કિંમતો, યુએસ ડોલર ઇન્ડેક્સ અને વૈશ્વિક શેરની કિંમત મુખ્ય પરિબળો છે.’
અગાઉ ૧૬ એપ્રિલ ૨૦૨૦ના રોજ, ભારતીય રૂપિયો ડોલર સામે ૭૬.૮૭ના સ્તરે બંધ થયો હતો, જે રૂપિયાની સર્વકાલીન નીચી સપાટી હતી. ૨૨ એપ્રિલ ૨૦૨૦ના રોજ ઇન્ટ્રાડે રૂપિયો ૭૬.૯૨ પર પહોંચી ગયો હતો. ચાલુ સપ્તાહમાં સતત ચોથું ટ્રેડિંગ સેશન હતું જ્યારે યુએસ ચલણ સામે રૂપિયો નબળો પડયો હતો.
૧૯૪૭માં એક રૂપિયો દેખાવ અને ખરીદ શક્તિ બંનેની દ્રષ્ટિએ આજે એક રૂપિયો જેવો નથી. ચલણનું મૂલ્ય આયાત અને નિકાસ ફુગાવો, રોજગાર, વ્યાજ દર,વૃદ્ધિ દર જેવા અર્થતંત્રને અસર કરતા પરિબળો પર આધારિત છે. આ ઉપરાંત વેપાર ખાધ, ઇકિવટી બજારોનું પ્રદર્શન, વિદેશી વિનિમય, મેક્રોઇક્રોનોમિક નીતિઓ, વિદેશી રોકાણ પ્રવાહ, બેકિંગ મૂડી,કોમોડિટીના ભાવ અને ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિઓ પણ અસર કરે છે.
આવક સ્તર અને ગ્રાહક ખર્ચ ચલણને પ્રભાવિત કરે છે. જ્યારે આવક વધે છે, લોકો વધુ ખર્ચ કરે છે. આયાતી ચીજવસ્તુઓની વધુ માંગ વિદેશી ચલણની માંગમાં વધારો કરે છે અને આમ, સ્થાનિક ચલણ નબળું પડે છે. ચૂકવણીનું સંતુલન, જેમાં વેપાર સંતુલન (નાણાનો ચોખ્ખો પ્રવાહ/ આઉટફ્લો) અને મૂડીના પ્રવાહનો સમાવેશ થાય છે. જે ચલણના મૂલ્યને પણ અસર કરે છે.
બિન-નિવાસી ભારતીયો દ્વારા રાખવામાં આવેલી બચત થાપણો અને ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ પરના વ્યાજ દરોને અંકુશિત કરવાના તાજેતરના આરબીઆઈના પગલાને ધ્યાનમાં લઈએ તો આ પગલું રૂપિયાના ઘટાડાને રોકવા માટેના પગલાંની શ્રેણીનો એક ભાગ હતો. બેંકોને એનઆરઆઈ રૂપિયાના ખાતા પર દરો વધારવાની મંજૂરી આપીને અને તેને સ્થાનિક ટર્મ ડિપોઝિટ દરોની સમકક્ષ લાવવાથી, રિઝર્વ બેંકને એનઆરઆઈ પાસેથી ભંડોળના પ્રવાહની અપેક્ષા છે, જેનાથી રૂપિયાની માંગમાં વધારો થશે અને સ્થાનિક ચલણના મૂલ્યમાં વધારો થશે.
(આરબીઆઈ રૂપિયાના મૂલ્યને ઘણા સાધનો વડે મેનેજ કરે છે.)
આરબીઆઈ રૂપિયાની હિલચાલને નિયંત્રિત કરતી કેટલીક રીતોમાં વ્યાજ દરોમાં ફેરફાર, ભંડોળના પ્રવાહ માટેના નિયમોમાં છૂટછાટ કે કડકાઈ, કેશ રિઝર્વ રેશિયોમાં ફેરફાર (નાણા બેંકોનું પ્રમાણ મધ્યસ્થ બેંક સાથે રાખવાનું હોય છે ) અને વેચાણ અથવા વેચાણનો સમાવેશ થાય છે.
